Een ode aan mijn vader

De eenzame ongebondenheid van de zee
​‘De eenzamen’ is een gedicht van Slauerhoff, de dichter-scheepsarts die als vrijwillige banneling de eenzame ongebondenheid van de zee verkoos boven het huiselijke geluk, Dit gedicht werd gezongen door fadista Cristina Branco. De fado, van het Latijnse fatum (noodlot), betekent voor de Portugezen de onontkoombare fatalistische kracht die het menselijke lot bepaalt.
 
De eerste fadista’s ­– de fadozangeressen die het verdriet, de weemoed en melancholie vertolken – zijn de hoeren en barvrouwen van de arme wijken in Lissabon. In duistere kroegen en nauwe steegjes bezingen ze hun lot waaraan geen ontsnappen meer mogelijk is terwijl ze de ladderzatte dronkenlappen en hoerenlopers aan hun borst drukten.
 
Jan hield van de fado en stond bekend om zijn liefde voor muziek, hij haalde die muziek vanuit alle windstreken in huis. En muziek is er om gehoord te worden.

De reden dat ik hier vandaag sta is dat ik aan Jan deze belofte zeven jaar geleden heb gemaakt. En beloftes zijn er om na te komen. De afgelopen dagen sprak ik met verschillende mensen over hun herinneringen aan Jan. Als zijn dochter kan ik putten uit mijn eigen herinneringen en de verhalen van horen zeggen. Op basis van die verhalen wil ik jullie vandaag graag meenemen. Ze zeggen wel eens, als iemand overlijdt “hij heeft een steen in de rivier verlegd”. Jan verlegde rotsblokken, maar die kwamen niet altijd op de gewenste plek terecht.

​Jan werd geboren net voor de hongerwinter in Tilburg en was de oudste van zes. Het was niet makkelijk die eerste jaren zo net na de oorlog. Wat ook niet makkelijk was voor het gezin was de alcoholische traditie en de losse handen van het hoofd van het gezin.
 
Als Jan 16 jaar is gaat hij naar de zeevaartschool in Amsterdam. Twee jaar later overlijdt zijn vader bij een tragisch ongeval.  Deze gebeurtenis heeft grote invloed op het gezin. De kinderen moeten op allerlei manieren bijspringen om een inkomen te genereren. Voor Jan betekent dit de overstap naar de grote vaart. Hij kwam in alle uithoeken van de wereld en heeft vele zeeën bevaren. 

Jan klein maar dapper
Vroeg wijs, ontwikkelt Jan een eigen overlevingsmechanisme een manier om het verlangen naar liefde en aandacht te stillen. Jan koos de weg van de rebel, de oproer kraaier, de onruststoker. En hoewel Jan heel wat in zijn mars had om zich gezien en geliefd te mogen voelen, was het toch de bravoure en de branie die zijn hele leven de boventoon voerde.
 
Zou hij ook geweten hebben dat hij goed was in hetgeen hij deed? Feesten, drinken, vechten, de gangmaker, sportief, goed gekleed, charmant en in ieder stadje een schatje. Hij was de ongekroonde koning. Jan, klein maar dapper. En ontzettend sterk, daar heeft menigeen zich in vergist als hij ineens voor ze stond om verhaal te halen.
 
Jan diende ook nog in het leger, hij was dienstplichtig marinier, zeesoldaat, echter heeft hij in die periode weinig zee gezien. Zijn diensttijd werd verlengd tot uiteindelijk 33 maanden. Het merendeel van die tijd zat hij namelijk vast in de gevangenis in Nieuwe Sluis, omdat hij weer wat uitgevreten had. Zo kwam hij met regelmaat niet terug na weekendverlof omdat hij in de stad was blijven hangen. Of die keer dat hij een algemeen appel toeterde op zijn trompet, midden in de nacht waarbij de hele compagnie aantrad om vervolgens te ontdekken dat het slechts een grap was. Hij liet zich door niets en niemand intimideren, ook niet door de hoge officieren.

Over het algemeen maakte Jan geen onderscheid in wie hij tegen over zich had. Het maakte niet uit waar je vandaan kwam of waar je geboren was of tot welk geloof of cultuur je behoorde. Je was welkom en als iets hem niet beviel dan zou je het weten ook. Maar er waren wel uitzonderingen. Mensen waarbij hij zich iets gematigder opstelde, mensen waar hij respect voor had, misschien wel de mensen die hem in zijn waarde lieten. 
 
Hoe dan ook Jan liet altijd en overal van zich horen. Haantje de voorste en als hij de aandacht niet kreeg dan zorgde hij daar wel voor. De familie Van Son was in die tijd (en waarschijnlijk nog steeds) een begrip in Tilburg en omstreken, niet in de laatste plaats door Jan.
 
In de jaren negentig publiceerde ‘Het Nieuwsblad van het Zuiden’ de regionale krant van Noord Brabant, elke dag een persbericht maar dan een bericht dat op diezelfde dag verschenen was, 30 jaar eerder in 1960. Jan kwam met zijn initialen meerdere malen voor in die speciale editie…. ‘Dronken zeeman springt uit rijdende auto op de Heuvelring’ kopte de krant. 

Niet met en niet zonder
Eind jaren zestig krijgt hij verkering met Hanneke, de twee kende elkaar al een langere tijd. Jan altijd goed gekleed, stoer, een man van de wereld. Hanneke knap, lief en dienstbaar. Het was een mooi stel.
 
Twee maanden voor de geboorte van hun dochter Amy trouwen de twee. Inderdaad, een ‘moetje’ maar vooralsnog zijn de overleveringen verdeeld of ze daar eigenlijk niet op aangestuurd hebben. Het gaat een aantal jaren goed, Jan is regelmatig weg voor klussen in het buitenland als zandstraler en spuiter, omdat hij bekend staat om zijn enorme vakmanschap. Ook in die tijd staat de deur voor iedereen open en is het altijd een gaan en komen van mensen van verschillende pluimage. Jan houdt wel van een flinke borrel en de altijd aanwezige bravoure wordt door de drank al snel ongecontroleerde woede, vooral binnenshuis.
 
Het echtpaar scheidt na enkele jaren van elkaar om kort daarna toch weer samen te komen. Ze kunnen niet met elkaar en ze kunnen niet zonder elkaar. De harde hand waarmee Jan zelf is opgevoed brengt hij over op zijn gezin. Maar het gezin is geen koopvaardijschip of een kroeg waar je de deur dicht kunt trekken als het laatste fust leeg is..

Het laten zien van kwetsbaarheid was niet Jan’s sterkste kant. Met enige regelmaat gaat een gedeelte van de huisraad via de balkondeur naar buiten. Woede, als het niet ging zoals hij wilde. De volgende ochtend deed Han dan een rondje met de hond en haalde de spullen weer op die ze nog terug kon vinden.
 
Het zijn maar spullen. Aan materiele zaken was nooit geen gebrek in huize Van Son. Niet zomaar spullen, maar mooie zaken, exotische planten, houtsnijwerk, een schilderij van de zee, een stereo toren, het duurste van het duurste. Was er iets nodig, het was er en anders kwam het er. Misschien ter compensatie van wat er vroeger niet was.
 
Dat was de manier van Jan om te laten zien dat hij om je gaf. Maar wat heb je aan spullen, als je moet leven in angst en onzekerheid? Jan begint dat te doorzien en weet een aantal jaren van de drank af te blijven. Het is in die tijd dat hij ook voor het eerst zijn rijbewijs haalt. Niet dat dit nu zo belangrijk was, integendeel, Jan reed al jaren zonder en wist de politie altijd om de tuin te leiden. Voor het geval ze hem aanhielden, had hij een kussen in de auto, waar hij dan snel op ging zitten en zich voordeed als zijn jongere broer. Door het kussen zat Jan een stuk hoger opdat ze hem niet op zijn kalende kruin konden kijken en hij makkelijk kon doorgaan voor zijn broer die wel een rijbewijs had en meer haar.

Begin ‘80 wordt Gijs geboren en het stel trouwt voor de tweede maal met elkaar. Ze zijn dolgelukkig met de geboorte van hun zoon. Kort daarna besluiten ze te verhuizen naar Vlissingen voor het werk van Jan, dat in die tijd bestond uit het zandstralen van boortorens op de Noordzee. De Brabanders verlaten hun geboortegrond om zich te vestigen aan de kust. Maar zonder de familie om zich heen voelt Han zich eenzaam en Jan vervalt weer in het drankgelag. In een korte tijd herhaalt de geschiedenis zich en Jan en Han scheiden voor de tweede keer. Jan woont dan een korte tijd in Middelburg maar trekt daarna weer in bij Han die inmiddels in Oost Souburg woont. Voor de derde en laatste keer herhaalt de geschiedenis zich. In dit geval is drie keer geen scheepsrecht. Zijn gezin vertrekt, stuk voor stuk.
 
Hoe graag hij het ook anders zou willen, zijn taal is bravoure die doorslaat naar woede. Omhuld met verdriet, en de woede vindt hoe dan ook altijd zijn weg. Wat ik sinds kort weet over woede is dat woede niet een vorm van onverschilligheid is. Woede wil zich tot de wereld verhouden. Met woede wil je ook iets duidelijk maken, woede doet ertoe vooral als je het verdriet niet kunt doorbreken. Echter waar woede is volgt ook schaamte en schuld. De consequenties van woede zijn vaak zo groot en niet te overzien. Terwijl alléén liefde, echt het verschil kan maken, de razernij tot rust kan brengen. Maar hoe wordt woede liefde als dat een taal is die je jezelf maar niet eigen kunt maken?
 
Nu ik de laatste weken zo intens met Jan bezig ben en in contact ben met wat er wezenlijk is, kan ik met heel mijn hart zeggen dat ik net zoveel van Jan hield als dat ik bang voor zijn woede was, en ik was heel lang heel erg bang.

Het noodlot
Jan blijft in Zeeland wonen en ontmoet Maria met wie hij gaat samenwonen en ze delen een aantal gelukkige jaren. En dan in 1995 slaat het noodlot werkelijk toe. Tijdens een rondgang op een scheepswerf waar Jan gaat werken valt hij in een dok acht meter naar beneden en breekt zijn arm, zijn ruggenwervel en zijn bekken. Hij zal daarvan nooit meer herstellen en kan zijn beroep waar hij zoveel passie en kennis over had nooit meer uitoefenen. De kleine sterke man wordt dan ineens volledig afhankelijk van zijn omgeving. Je kunt je voorstellen dat deze gebeurtenis wezenlijk heeft ingegrepen in zijn bestaan waarover hij altijd de controle leek te hebben.
 
Samen met Maria trekt hij in een chalet in de bosrijke omgeving van Wouw waar ze nog enkele jaren doorbrengen. Zijn lichaam heeft hem in de steek gelaten maar zijn geest is nog altijd even sterk. Jan blijft ondanks zijn veranderende omstandigheden hard voor zichzelf en hard voor zijn directe omgeving… en ook Maria besluit uiteindelijk te vertrekken. Jan verhuist terug  naar Vlissingen, terug naar zijn geliefde zee en met een sterk nieuw verlangen. Een verlangen om ergens bij te horen. Blijf je een individu of hoor je bij een gemeenschap? Hoe je het ook went of keert, Jan was een mensen mens. 

Hennie Vrienten Het gaat niet over....
Het gaat niet over woede.
Het gaat niet over haat.

Nee het gaat niet over afgunst.
Het gaat om wie jou
in je waarde laat

​
​Want het gaat niet over.
Nooit meer over.
Nee het gaat niet over.

​Waar het echt om gaat
dat zie jij later wel

​Een oude vos
En nu in deze situatie waarin niemand hem echt meer na stond wist hij toch weer ondanks zijn fysieke beperking een nieuwe wending aan zijn leven te geven. Met liefde hoorde ik de mensen van het inloophuis over hem praten. Jan was daar meerdere keren per week welkom. Elke activiteit greep hij aan om onder de mensen te zijn. Ze spraken over de altijd keurig geklede en verzorgde man waarin je de discipline van de marinier nog kon herkennen. Maar ook de stoere, ondeugende en recalcitrante man die elke bijeenkomst kon verstoren en zo toch weer tegen de regels in wist te gaan. Het leek wel alsof hij er zelf niets aan kon doen. Hij moest als een klein kind gecorrigeerd worden als hij, wanneer men even niet keek, een hele hand vol koekjes van de tafel graaide. Tja… een oude vos verliest wel zijn haren, maar nooit zijn streken.
 
Een man met een gouden hart zegt de een, die altijd voor andere klaar stond zegt de ander. Hij stelde zijn huis open voor andere inlopers, om even uit te rusten of wat te eten en te drinken of om een wasje te draaien, maar wel met zijn regels en als je dat niet aanstond dan was daar het gat van de deur.

Ik luister naar de verhalen over hoe hard hij voor zichzelf was en hoe goed voor anderen. Soms te goed en mensen maakten daar ook misbruik van. Dat raakte me. Omdat ik voel dat hij wist dat mensen misbruik van hem maakte, maar dat voor hem, ergens toe behoren, nu belangrijker was ook al kon hij zich nooit volledig daar aan overgeven.
 
​Wat me ook raakte was, dat Jan, als hij vertelde over zijn leven, het verhaal altijd weer terug wist te brengen op zijn kinderen en hoe trots hij op ze was, om er aan toe te voegen dat hij dat niet op zijn conto kon schrijven. Daar kan ik hem echter geen gelijk in geven. Het is wel degelijk voor een groot deel op zijn conto te schrijven dat ik ben geworden wie ik ben, hoe ik mijn weg heb gevonden in het leven. Ook al was dit al bijna 30 jaar, niet in zijn directe nabijheid. Zijn geschiedenis werd uiteindelijk mijn geschiedenis. 

Paul Simon Graceland
She comes back to tell me she's gone
As if I didn't know that
As if I didn't know my own bed
As if I never noticed
The way she brushed her hair 
from her forehead

​And she said losing love
Is like a window in your heart
Everybody sees you're blown apart
Everybody sees the wind blow

​Woede is liefde met verdriet er om heen
Papa... Jan, jouw woede werd mijn woede, jouw verdriet werd mijn verdriet, jouw bravoure werd mijn bravoure. Jouw kracht, discipline en doorzettingsvermogen zijn in mij. Ik ben een deel van jou. En daar ben ik je dankbaar voor. Want woede is nog steeds liefde met verdriet er omheen. Hij zei, zie mij en mijn woede, ik zei zie mij en mijn liefde. Maar we waren nooit in staat om samen verdrietig te zijn.
 
Met het ophalen van zijn verhalen de afgelopen dagen kon ik sinds lange tijd ook weer bij de fijne herinneringen, die jarenlang zijn weggeborgen samen met de angst, omdat het gewoonweg teveel was. En ik hoop dat zich daarvan steeds meer verhalen zullen ontsluiten in mijn hoofd terug naar het hart en misschien ook in jouw hoofd en dat we ze kunnen delen. De verhalen van en over Jan van Son. Want het is dit lichaam en zijn geest die ook mensen bij elkaar wist te brengen, zeker toen hij nog krachtig en sterk was. Om te zingen en te dansen, te drinken en verhalen te delen. 

Los in de heupen
​Als klein meisje was ik dol op hem en hij op mij, dat weet ik nu. Maar liefde maakt kwetsbaar en dat is wat Jan maar niet kon verdragen. Sinds een aantal dagen heb ik het beeld en de levende herinnering terug dat hij, met mij op zijn armen, de kamer rond danste op die exotische muziek uit al die verre windstreken. Want dansen dat kon hij. En soms denk ik dat ik misschien wel eerder kon dansen dan dat ik kon lopen. Als er iemand los was in de heupen dan was Jan dat en ook dat heb ik van hem.
 
Terugkijkend op het leven van Jan is dit, voor een groot gedeelte, een rijk en vol geleid leven met even zoveel ontmoetingen in alle uithoeken van de wereld, plezier en stemmingmakerij, een gezin, twee kinderen waar hij trots op was, liefde van mensen die hem na stonden. Zo was het. De laatste jaren waren vol met pijn maar ook met diezelfde herinneringen aan betere tijden en dat is meer dan sommige kunnen zeggen.
 
Graag bedank ik iedereen voor jullie aanwezigheid, en met name diegene die de laatste jaren hebben bijgedragen aan het verrijken van het leven van Jan, met toewijding, steun, vriendschap en liefde. En ik wil jullie vragen om alvast op te staan, de benen ietwat soepel en los te maken, en met ritme en gevoel Jan van Son zo een laatste groet te brengen. Laten we hem dansend op weg sturen. Op weg naar heelheid, waardigheid en bovenal liefde. 

Miriam Makeba Pata Pata
Saguquka sathi ‘bheka’
Nants’ iPata Pata
Saguquka sathi ‘bheka’
Nants’ iPata Pata

​Yiyo mama, yiyo mama
Nants’ iPata Pata
Yiyo mama, yiyo mama
Nants’ iPata Pata