Tevredenheid, iets of niets...

Foto: René Wouters

1974  Zaterdagochtend, vaste prik, we reizen af naar opa en oma, traditie, mijn moeder kapt de haren van oma, ze voelt zich verplicht als oudste dochter van zeven kinderen, maar voelt zich niet gezien. Dat is wat ik weet. Mijn moeder is altijd op van de zenuwen. Dat is wat ik weet.

​Oma smeert boterhammen, één met hartig en één met zoet en anders een boterham met tevredenheid. “Wat is dat oma een boterham met tevredenheid?” “Een boterham met niets.” Dat is wat ik weet.

1976  Mijn vader is nooit tevreden, het maakt niet uit welke cijfers op mijn rapport prijken, er zwaait altijd wat.
Het is nooit goed. Dat is wat ik weet. 

Mijn vader is alcoholist. Mijn vaders vader was alcoholist. Dat is wat ik weet.
Stil zijn, recht op zitten, anders vallen er klappen. Dat is wat ik weet.

1978  Bij elke onregelmatigheid klonk het: Ben je nu tevreden, heb je nu je zin, met je verongelijkte smoel? 
Dat is wat ik weet.

De eerste twintig jaar van mijn leven probeer ik mijn ouders tevreden te stemmen, het lukte niet. Daar waar ik opgroeide woonde geen tevredenheid. Dat is wat ik weet.

De daarop volgende twintig jaar probeerde ik bazen, medewerkers, partners, mijn omgeving en mezelf tevreden te stellen, dat lukte ook niet helemaal… Lees verder over tevredenheid of bekijk de video.

​Tevredenheid werd voor mij een beladen woord en naar nu blijkt, o zo relatief. Tevredenheid was in de eerste plaats voor mij een actief handelend begrip, het verkrijgen van een gevoel van tevredenheid. Tevreden zijn wordt voorafgegaan aan een wens, een hoop, een verwachting… Als dit gebeurt, als ik dit of dat voor elkaar krijg, dan ben ik tevreden. 

Tevredenheid bleek uiteindelijk een lastig te verkrijgen staat van ‘zijn’, zeker als je opgroeit met mensen die nooit tevreden konden zijn, niet met hun eigen leven en niet met jou. 

Want hoe vaak worden we niet jaren lang achter elkaar geleefd? Zoals fout geïnstalleerde programma’s op onze harde schijf, met als fatale fout de conventies die we opgelegd krijgen. In het beginsel weten we niet beter. Zo hebben we het toch geleerd? En zo hebben we het overgenomen en kijk om je heen…. anderen hebben blijkbaar datzelfde programma lopen. 

Maar tevredenheid kan zichzelf toch opbouwen? Als een zelf lerend programma, op de blokken van het leven van alledag. Waarop je, als alles gedaan en gezegd is, kunt terugkijken na verloop van tijd met tevredenheid? Maar wat als de fundering niet goed gelegd is? Zal het dan altijd moeizaam zijn of bereik je wellicht nooit die staat waaraan jij de betekenis hebt kunnen geven die tevredenheid werkelijk voor je inhoudt? Wat als tevredenheid gebruikt wordt, te pas en te onpas, om aan te geven wat niet goed is, ben je dan in staat om zelf dat gevoel van tevredenheid te vinden? Content te zijn met dat wat er is én dat wat er niet is. Of houd je blijvend een gevoel over dat je het er maar mee moet doen?

De praktijk
Deze lezing over tevredenheid moest dit jaar net zoals vorig jaar tot stand komen tijdens mijn jaarlijkse vakantie in Corfu. En ook dit jaar zocht ik duiding in de Griekse mythes en de filosofie. En zo stuitte ik eerder al op Diogenes, of de man in de ton. Diogenes behoorde tot de Cynische school en dan niet zoals wij cynisme heden ten dagen kennen, maar cynisch als in schaamteloos, en dan niet schaamteloos als in een waarde oordeel maar zonder schaamte, zo werd hij ook wel ‘Diogenes de hond’ genoemd.  Hij leefde in een ton met als enige bezit een bord en een nap en ook deze gaf hij weg toen een hij een kind uit zijn hand zag drinken en at van een stuk brood dat als bord werd gebruikt. 

Diogenes wilde leven naar de natuur, conform de rede, met als grootste goed, vrijheid, zelfredzaam en het recht om ten alle tijden vrij te kunnen spreken. Zoals honden leven naar hun natuur, ze kwispelen naar degenen die iets geven, blaffen tegen degenen die iets weigeren en bijten naar de slechteriken. 

Het mooiste voorbeeld over Diogenes is de keer dat 'Alexander de grote' het hele land afreisde om Diogenes - waar hij veel respect voor had - te ontmoeten . Alexander moet ooit gezegd hebben “als ik Alexander niet was, dan wil ik Diogenes zijn.” Waarop Diogenes zei; “als ik Diogenes niet was, wil ik ook Diogenes zijn.” 

Die ene ontmoeting waarbij Alexander Diogenes opzocht en met veel bombarie zei: “Diogenes, ik ben Alexander zeg me wat je wil, ik zal je alles geven!” antwoordde Diogenes “Doe een stap opzij want je staat in mijn zon.” 

En dat slaat wat mij betreft precies de spijker op zijn kop als het gaat om tevredenheid. Tevreden met dat wat er is, totdat iets of iemand het blokkeert, dan mag je van je afbijten, dan moet je actie ondernemen. En dan kun je terugvallen in je natuurlijke staat van zijn, tevredenheid. 

Overdag ging Diogenes de straten van Athene op met een lantaarn in zijn hand en als mensen vroegen wat hij aan het doen was, antwoordde hij: “Ik ben op zoek naar een echt mens.”. Een mens die zich niet laat leiden, die niet bezig is met de ander te imponeren en zodoende zijn vrijheid op te geven. Diogenes was dan ook van mening dat wat je in de afwezigheid van een ander zou doen, in je privé domein, dat moet je ook in het openbaar doen. Wat de natuur verlangt, is eenvoudig te krijgen en direct beschikbaar. Zo at en dronk hij op de marktplaats maar masturbeerde hij ook in het openbaar en wenste dat hij ook zijn honger zou kunnen bevredigen door alleen met zijn hand over zijn buik te wrijven. “Grote rijkdom, is armoede in harmonie met de natuurwet'. Het is voor de overbodige luxe dat men zich in het zweet werkt” placht Seneca te zeggen.

Hoe dan ook, ik was in Griekenland en ging er eens goed voor zitten. Laptopje meegenomen, maar in tegenstelling tot voorgaande jaren was er deze keer geen Wi-Fi. Daar ging mijn meesterplan. Geen diepgaande research op het world wide web. En hoewel ik ook deze keer vurig hoopte dat de lezing zich als vanzelf zou ontvouwen even vurig hoopte ik dat ik op de reservelijst van sprekers op de dag van de retoriek zou blijven staan. Maar kort daarop kwam toch tot mij het bericht dat ik een plekje kreeg op de sprekerslijst. En nu? Ik besloot dan wat veldonderzoek te doen en begon de bewoners van de verschillende huizen daar aan het strand in Corfu, te vragen of zij tevreden zijn om zodoende een gemeenschappelijke deler te kunnen vinden, die ik zou kunnen gebruiken voor de lezing van vandaag. Een soort van Socratisch gesprek. 

“Bist du zufrieden? Are you satisfied or content, ben je tevreden?” 

Opvallend was, dat de meeste even stil vielen, naar binnen keerden voor een moment en vervolgens de vraag met ‘ja’ beantwoorden.  Natuurlijk waren er plannen en ideeën maar voor nu was men tevreden. Vervolgens vroeg ik wat het maakte dat ze tevreden waren, en één voor één kwamen daar de mooie antwoorden over genoeg hebben, de zon die elke dag weer opkwam, het leven aan de zee, kunnen doen wat je wil zonder dat je beperkingen worden opgelegd zodanig dat je ze moet bevechten. 

Zo vertelde Themis de heer des huizes dat hij tevreden was, maar dat het hem zeker 30 jaar gekost heeft voordat hij daarachter kwam. Hij vertelde hoe het was om op te groeien in Corfu, waar je als kleine jongen door iedereen opgejaagd en geslagen wordt, door je vader, je moeder, je opa en oma, je broers, je zussen, je ooms en je tantes. Door de grote jongens op straat die je af en aan lieten fungeren als boodschappenjongen. “You know how it was?” lacht hij tegen een Griekse leeftijdgenoot, die lachend met zijn hoofd knikt en het beaamt. 

Hij was dertig, toen hij zijn Duitse vriendinnetje bezwangerde met een tweeling en wederom door zijn autoritaire vader te kakken werd gezet. En toen gebeurde er iets, voor het eerst van zijn leven kwam hij in opstand tegen zijn vader.  Het laatste machtsobject wat hij moest veroveren. Want zo vertelde Themis eerder, “Jongens verliezen vele jaren op meisjes qua ontwikkeling omdat ze, ook conform de natuur, zich in die tussenliggende jaren vooral moesten bewijzen dat ze wel mans genoeg waren onder leeftijdgenoten.” En toen kwam dus de laatste confrontatie met zijn vader. Met grote ogen stapte zijn vader achteruit, verschrikt van dat wat hij niet verwacht had en droop af. Gaf zijn huis op aan het strand en liet vanaf dat moment Themis zijn leven leiden. 

Het is die weg die ieder van ons moet gaan om werkelijk tevredenheid te kunnen vinden, klein of groot, relatief en persoonlijk. Want zo zei Themis, “Je kunt bij mij ver gaan, maar dan komt er een moment en dan is het genoeg geweest. En ook al win ik de strijd, ik zal me voor een week net zo rot voelen als dat ik niets zou hebben gedaan.” Er is maar een mogelijkheid, leven naar je natuur. In het verhaal van Themis herken ik mijn eigen verhaal. 

Twee weken lang zoemt het woord ‘tevredenheid’ rond in die kleine gemeenschap aan het strand van Pelekas, daar waar tientallen jaren geleden de eerste hippies neerstreken. En mensen komen zich spontaan bij mij melden om te vertellen dat ze weer een andere vorm van tevredenheid hebben gevonden. Twee weken lang drinken we wijn tot diep in de nacht en filosoferen we over onze waarden en leven in vrijheid naar onze natuur. We zijn het erover eens, tevredenheid vindt pas plaats als de innerlijke tegenstrijdigheden zijn opgelost in het licht van de uiterlijke tegenstrijdigheden. 

Tevredenheid is een staat van vrijheid, onafhankelijkheid, zelfvoorzienend, kunnen en mogen leven naar je natuur. Tevredenheid is de natuurlijke staat van zijn, in balans, content zijn met dat wat er is maar vooral wat er niet is en er ook niet hoort te zijn.  Zijn wij namelijk niet alleen, tijdelijk, ontevreden als ons onrecht wordt aangedaan, als we uit balans worden gestoten, als we beperkt worden door zaken van buitenaf of als we instinctief conform onze natuur aanvoelen dat iets niet in orde is? Onze eerste neiging is dan om dat gevoel van tevredenheid weer te kunnen ervaren, terug naar het midden. Zoals een baby, net gevoed, warm in de armen van zijn moeder. 

Het vinden van tevredenheid doet niets af aan de soms vreselijke dingen die we meemaken, maar tevredenheid is de leerzame schat die we elke keer weer mogen terugvinden tijdens onze lange reis. Tevredenheid begroet je met open armen vol mededogen op je terugreis van je retourtje naar de hel. 

En af en toe vind ik mezelf terug, alleen in mijn bed, na een lange en volle dag. En als ik mijn hoofd neer leg op mijn kussen en ik in gedachten, mijn hand op mijn hoofd leg, mijn haar achter mijn oor strijk en tegen mezelf zeg, “slaap lekker Amy”. Dat is tevredenheid. Dat is wat ik weet. 

En dat is iets.